Med Cazir Nedir? İlk Kim Bulmuştur.

Gelgit (med cezir) nedir?

Gelgit, Ay ve güneşin etkisiyle suların sürekli yükselip alçalması olayıdır. Yer, su küreyle beraber döner. Bu dönme hareketlerinin sonucu olarak, merkezkaç kuvvet, su kürenin ekvator dolaylarında şişkin; kutup dolaylarında da basık olmasına yol açar. Dolayısıyla su kürede yerin gerçek biçimini tamamlar. Su kürenin kesiti tıpkı yer yumrusununki gibi elipseldir.

Su kürenin şeklini ay ve güneşin çekimleri etkiler. Ay ve güneşin çekimleri yüzünden su küre sürekli olarak kabarır, alçalır. Ancak, bu değişikliğin şekli ve durumu bir bölgeden diğerine farklıdır.

Gelgit olayı Ayın yer çevresindeki hareketiyle ilişkilidir. Bu hareket Ayın evreleri olarak bilinir. Ayın evreleri gelgit düzeyini etkiler.

Ay, güneş ve yer bir hizada oldukları zaman (kavuşum anı) gelgit düzeyindeki değişim en çoktur. Kavuşum anındaki gelgit düzeyi yüksek gelgit (spring tide) olarak bilinir. Yüksek gelgit durumunda hem kabarma, hem de alçalma en fazladır. Spring düzeyi yeni ay ve dolunay dan 1.5 gün sonra görülür. Hemen hemen her 15 günde bir yenilenir.

Karşıma anı, güneş ve ayın dik açı oluşturacak durumda bulunmalarıdır. Karşıma anındaki gelgit düzeyi alçak gelgit (neap tide) olarak bilinir. Neap durumunda kabarma ve çekilme en azdır. Gelgit neap durumunda iken ay ilk dördün ya da son dördün evresindedir. Dördünler yeniay ve dolunaydan yaklaşık 7,5 gün sonra görülür. Dördünleri izleyen 1,5 gün içinde de alçak gelgit olur. Alçak gelgit her 15 günde bir yenilenir.

Ayın her gün 50 dakika geç doğuşu gelgit olayında 50 dakikalık günlük ötelenmeye sebep olur.

Gelgit türleri:

- Günlük gelgit (diurnal tide)

- Yarı-günlük gelgit (semi-diurnal tide)

- Karışık gelgit (mixed tide)

Günlük gelgit, bir ay gününde (24 saat 50 dakika) 1 yüksek su ve 1 alçak su görülen gelgit türüdür. Gelgit düzeyi çok yüksek olmayan bu tür gelgit tropik bölge kıyılarında görülür.

Yarı-günlük gelgit, 2 yüksek su (HW, high water) ve 2 alçak sudan (LW, low water) oluşan gelgit türüdür. Kuzey Avrupa kıyıları yarı-günlük gelgitin yaygınlıkla görüldüğü yerlerdir.

Karışık gelgit, 2 yüksek su ve 2 alçak suda bütünleşen gelgit türüdür. Avustralya kıyıları, Kuzey Amerika’nın Pasifik kıyıları ve Doğu Asya kıyılarında görülür. Ardışık yüksek su ve alçak su arasındaki uyarsızlık karışık gelgitin özelliğidir.

Guinness rekorlar kitabına giren en büyük med cezir, Nova Scotia'da bulunan Minas Koyu'nda 17 metre olarak ölçülmüş. Bir günde iki kez alçak, iki kez de yüksek suyun olduğu bölgede gün içerisinde hareket eden toplam deniz suyu miktarının 28 km3 olduğu, med cezir sonucu oluşan akıntının da 8 knot'a kadar çıkabildiği söyleniyor. 8 knot sürat, şu anda türk denizcilik filosu gemilerinin ortalama sürati varsayılabilir.

MED CEZİR'İ İLK KİM BULMUŞTUR.

Med Cezir olayını ilk bulan islam alimi Ebu Ma'şer dir.
 

EBU MA'ŞER KİMDİR?


Bağdat’ta yetişen büyük astronomi âlimi. İsmi, Ca’fer bin Muhammed bin Ömer el-Belhî’dir. 785 (H.169) senesinde Belh’te doğduğu, kaynaklarda zikredilmekteyse de bu târih kesin değildir. Batı ilim dünyâsında Albumasar ismiyle meşhur oldu. 886 (H.272) senesi Mart ayının sekizinde Vasıt şehrinde vefât etti.

, ilk ilmî çalışmalarını İran Târihi, Horasan’da konuşulan yerli diller ve Hint kültürü üzerinde yaptı. Hadis ilminde büyük âlimler arasında yer aldı. İlim öğrenmek için gittiği Bağdat’ta astronomi ilmine yöneldi. Bıkmadan, yorulmadan yaptığı çalışmalar ve hırsı sâyesinde devrinin en büyük astronomları arasına girdi. Astronomi alanındaki çalışmalarında hocası Sened bin Ali’nin eserlerinden faydalandı.

Ebû Ma’şer, büyük âlim Bettânî ile aynı zamanda yaşamıştır. Eserleri Avrupa’da astronomi ve matematik ilimlerinin gelişmesinde derin etkiler bıraktı. Kendi adıyla anılan meşhur hesaplama metodu, asırlar boyunca astronomi ilimleri sâhasında temel mürâcaat noktası oldu.

İlk defâ med-cezir hâdisesini keşfeden Ebû Ma’şer, bunun mâhiyetini ve ay ile olan münâsebetini bildirdi. Bu bilgiler sonra Avrupa ilim çevrelerine intikal etti. İlim târihi araştırmacılarından Philip K. Hitti: “Gel-git olayının prensip ve kânunlarını Avrupa’ya öğreten, bu alandaki teoriyi ilk defâ ortaya atan Ebû Ma’şer’dir.” demektedir.

Ebû Ma’şer ayrıca enlem derecelerini uzunlukları hakkında da fikirler ileri sürmüştür. Onun gerek med-cezir ile ilgili, gerekse enlem derecelerini hesaplama konusundaki açıklamaları, astronomik coğrafyada Avrupa’ya yol gösterdi.

Eserleri:

Ebû Ma’şer’in astronomi ve vakitlerin hesaplanmasına dâir birçok eseri vardır. Bunlardan bâzıları şunlardır:

1) Zîc-ül-Kebîr: Bu eserde yıldızların hareket ve faaliyetlerini incelemektedir. Eser, astronomiye dâir bir hayli bilgi ihtivâ etmekte ise de bunların teknik îzâhlarına girilmemiştir.
 2) Zîc-ül-Kırânât: Zîc-üs-Sagîr de denilen eser, yıldızların mevkilerinin tâyini ile ilgili bilgileri ihtivâ etmektedir. 
3) Kitâb-ül-Emtâr ver-Riyâh: Yağmurlar ve rüzgârlara dâir olan bu eser, Hind âlimlerinin görüşlerini aktarmaktadır. 4) Kitâb-ül-Medhal ilâ İlmi Ahkâm-in-Nücûm. Eser çeşitli târihlerde Avrupa’da basılmıştır.